Ποιός να είναι άραγε αυτός ο παλαβός λιμοκοντόρος που κουνάει μια κόκκινη σημαία, στην πρώτη σειρά μια εργατικής διαδήλωσης, στο άντρο του καπιταλισμού; Έχει κάτι το βλακώδες σίγουρα, κυρίως γιατί δεν έχει καμιά αίσθηση για το ποιοί βρίσκονται πίσω του! Αυτό που στην πραγματικότητα κάνει, είναι να προσπαθεί να προλάβει ένα φορτηγό, που μόλις πριν λίγο πέρασε δίπλα του, και να επιστρέψει μια κόκκινη σημαιούλα που έπεσε από την καρότσα. Μάλλον από αυτές που χρησιμοποιούνται στα εργοτάξια σαν σήμα κινδύνου ή προειδοποίησης. Το αφόρητα αστείο της υπόθεσης είναι πως η διαδήλωση έκανε την εμφάνιση της, ύπουλα και απρόοπτα, μόνο αφού είχε ξεκινήσει να ανεμίζει τη σημαία. Εκ των υστέρων. Αυτό που ξεκίνησε σα μια πράξη αλληλεγγύης σε κάποιους που έχασαν το εργαλείο της δουλειάς τους, κατέληξε σε εργαλείο αλληλεγγύης μιας ολόκληρης τάξης. Μετά από λίγο, έκανε την εμφάνιση της και η αστυνομία. Η κατάληξη της υπόθεσης δε θα μπορούσε φυσικά να είναι άλλη, από το να θεωρηθεί αυτός ο κακοντυμένος και τυχαίος περαστικός, ο αρχηγός των διαδηλωτών και να οδηγηθεί στο κρατητήριο. Πόσο κοντά βρίσκεται η κωμωδία με την τραγωδία!
Πρόκειται για μια σκηνή από την ταινία “Μοντέρνοι Καιροί” (1936) του Τσάρλι Τσάπλιν. Πριν σατιρίσει τον “Μεγάλο Δικτάτορα” θα αγκαλιάσει με συγκινητική αγάπη και συμπάθεια τον χαρακτήρα που τον έκανε διάσημο. Αυτή η αγάπη μόνο θα άρμοζε στον αλητάκο, που φαίνεται να μπλέκει στη ζωή πάντα άθελα του, μα πάντα επίκαιρα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι μια τόσο αθώα πράξη, όσο το να επιστραφεί ένα αντικείμενο που έπεσε, μεταμορφώθηκε σε κάτι που ο καλόψυχος ήρωας ούτε καν μπορούσε να φανταστεί, μέχρι τη στιγμή της εφόδου της αστυνομίας και της τιμωρίας. Όπως φαίνεται, κανείς δεν είναι αθώος. Η πραγματικότητα εισβάλλει σε όλες μας τις πράξεις διαστρέφοντας τις προθέσεις μας. Το ενδεχόμενο να γίνουμε εξιλαστήρια θύματα, θύτες ή ακόμη και ήρωες είναι κάτι που δε βρίσκεται απαραίτητα στο χέρι μας.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το μεγάλο πρόβλημα είναι η κόκκινη σημαία. Δεν έχει πάντα την ίδια σημασία. Χρησιμοποιώντας τη, αναλαμβάνει κανείς το ρίσκο να εμφανιστούν θυμωμένοι εργάτες από πίσω και δεν είναι να μπλέκει κανείς με τέτοια πράματα… Όσο καλές προθέσεις και να έχει κάποιος, οφείλει να γνωρίζει πως η βουτιά στην πραγματικότητα μερικές φορές έχει παρενέργειες. Τα σημεία του κόσμου δε μας ανήκουν, και έχουν ένα περιεχόμενο που μας ξεπερνά. Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για πράγματα που δεν επιλέξαμε, ίσως και ένοχοι. Μερικές φορές αρκεί μια μικρή ρωγμή στη σιγουριά μας και ξεχύνεται ο τρόμος μιας άγνωστης, μέχρι τώρα, πιθανότητας. Τα πράγματα δε συνδέονται όπως θέλουμε και σίγουρα δεν είμαστε οι Κύριοί τους. Μερικές φορές, αυτό που ζούμε είναι μέρος μιας Μυθολογίας που δε φαίνεται να την ορίζει κανείς, παρά μόνο ο εαυτός της.
Η λέξη σύμπτωμα είναι παράγωγο του συν+πίπτω που σημαίνει πως ένα σύμπτωμα είναι κάτι που συμβαίνει ταυτόχρονα με κάτι άλλο. Δυο τουλάχιστον, πράγματα έπεσαν μαζί. Αν ο χρόνος είναι σημαντικός για την ανθρώπινη ύπαρξη είναι επειδή στα συμπτώματα, το παρελθόν το παρόν και το μέλλον βρίσκουν την ευκαιρία να σμίξουν. Μια προφητεία του παρελθόντος, μια ανάμνηση του μέλλοντος. Ξαφνικά, μπορεί να αντιληφθούμε το ¨τυχαίο ανέμισμα¨ μιας αδικαιολόγητης και μοναχικής δυσφορίας. Χρέος της Θεραπείας είναι να του αφήσει χώρο να μιλήσει.
Όταν ανεμίζει η παντιέρα του Συμπτώματος, φαινομενικά απλά πράγματα, όπως το να βγούμε μια βόλτα ή να πούμε ένα απλό όχι σε κάτι που μας δυσαρεστεί, αποκτούν μια τεράστια σημασία, ειδικά αν δε μπορούμε να τα πραγματοποιήσουμε. Η ταχυκαρδία αν δεν είναι αποτέλεσμα άσκησης, μπορεί να γίνει το λάβαρο του Πανικού. Η θλίψη μπορεί να μένει μόνη της και αναίτια, χωρίς μια απώλεια να πενθήσει. Ο αλητάκος της ταινίας όχι μόνο δεν κατάφερε να επιστρέψει τη σημαιούλα αλλά αδυνατούσε κιόλας να την αποχωριστεί, χωρίς καλά καλά να καταλάβει πως συνέβη αυτό. Η λάθος (ή μήπως σωστή;) στιγμή του ανεμίσματος τον έφερε σε επαφή με κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο. Χωρίς να το πάρει καν είδηση ξεκίνησε να λέει μια αλήθεια που δεν αφορούσε μόνο τον εαυτό του αλλά και όλους τους άλλους. Αυτοί ήταν πάντα εκεί, για να εμφανιστούν όμως, χρειάζονταν το σινιάλο του Συμπτώματος. Τι θα ήταν η τιμιότητα αυτού του ασήμαντου ¨γραναζιού¨ που υπέφερε την εκμετάλλευση αν δε μιλούσε εξ ονόματος όλων; Ή τι θα ήταν το άγχος μας, ή η θλίψη μας αν δε μιλούσε στη θέση αυτών που δεν έχουν το λόγο; Αν αγανακτούμε μπροστά στον πόνο δεν είναι λόγω του πόνου καθεαυτό αλλά κυρίως, λόγω της έλλειψης νοήματος του πόνου. Και αυτό το νόημα είναι κάτι που δεν ανήκει σ ΄ εμάς.
Δεν είναι και πολύ ευχάριστο να λέμε πως το νόημα αυτών που μας συμβαίνουν δε μας ανήκει. Είναι όμως ένα μέρος της αλήθειας. Σίγουρα, το προσωπικό νόημα που παράγεται από τη σύνδεση των λέξεων και εικόνων της ζωής μας είναι μοναδικό. Αυτό που δε μπορούμε να παρακάμψουμε όμως, είναι πως οι λέξεις και οι εικόνες είναι δημόσια αγαθά και χρησιμοποιούνται απ ΄ όλους. Με τα ίδια υλικά πλάθονται τόσοι κόσμοι, όσοι και άνθρωποι. Το νόημα αυτών που ζούμε είναι δεμένο με τις ζωές των άλλων και τη σχέση μας μαζί τους. Πάντα θα πονάμε για κάποιον που ίσως να μη μπορούσε ή να μην ήθελε. Ο τρόμος ενός αποχωρισμού θα συμπέσει με τη μετάβαση στην αυτάρκεια. Η αίσθηση της προσωπικής αλλαγής, της ωρίμανσης, της γνωριμίας με άγνωστα μέρη του εαυτού μας, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια ανάμνηση αυτού που έζησαν και θα ζήσουν όλοι οι άλλοι ξανά και ξανά. Ο Χριστός πάντα θα ξανασταυρώνεται, η Περσεφόνη θα απαχθεί άλλη μια φορά, με τη μορφή ίσως μιας έφηβης πάνω στο μηχανάκι του φίλου της, και πάντα θα προσπαθούμε σαν τον Οιδίποδα να μη δούμε αυτό που φοβόμαστε. Γι αυτό οι Μύθοι έχουν να πουν, ακόμα και τώρα, μια αλήθεια για εμάς. Πρόκειται για τη σοφία της ανθρώπινης εμπειρίας. Είναι το Σύμπτωμα που, μέσω του πόνου είναι αλήθεια, θα γίνει το σημείο επαφής με την ανθρώπινη μοίρα. Το Σύμπτωμα είναι η διαστροφή αυτού που ξέραμε, μια μεταφορική διεργασία εμπλουτισμού αυτού που αντιλαμβανόμαστε σα μοίρα. Και όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, είναι το σημάδι πως δεν είμαστε μόνοι.
Comments